सौर्य आँधी आउनुअघि नै नासाले सचेत गराउने, एआई भविश्यवाणीले ३० मिनेट अगाडि अलर्ट दिने

काठमाडौं ।

हाम्रो सूर्यबाट निस्कने सौर्य आँधीले मानिसलाई सिधै हानि गर्दैन, तर घन्टौंसम्म इन्टरनेट र पावर आउट गर्न सक्छ। हालैका समयमा हामीले विश्वका धेरै क्षेत्रहरूमा सौर्य आँधीहरूले अस्थायी रेडियो ब्ल्याकआउटहरू भएको सुनेका र देखेका छौं। यसले रेडियो सञ्चारसमेत अवरुद्ध भएको थियो। यदि सौर्य आँधीको दायरा ठूलो छ भने, अन्तरिक्षमा रहेका हाम्रा भूउपग्रहहरू पनि नष्ट हुन सक्छन्।

अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाका अनुसार भविष्यमा यस्ता घटनाले पृथ्वीलाई असर गर्ने भएकाले ३० मिनेट अगावै अलर्ट जारी गर्न सकिनेछ।

यसको लागि नासाले आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सबाट चल्ने प्रणाली विकास गरेको छ। यस मार्फत कहिले यस्ता घटनाहरूले हाम्रो ग्रहलाई लक्षित गर्नेछन भनेर यसको भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ। यद्यपि, सौर्य घटनाहरूले पृथ्वीलाई लक्षित गर्नुभन्दा ३० मिनेटअघि मात्र अलर्ट जारी गर्न सकिने बताईएको छ।

मार्चमा, अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सीले डागेर (DAGGER (Deep Learning Geomagnetic Disturbance) नामको कम्प्युटर मोडेलको बारेमा बताएको थियो। यससँग सम्बन्धित अनुसन्धान अहिले बाहिर आएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीले यो अनुसन्धान गरेको हो। टोलीमा नासा, अमेरिकी भूगर्भ सर्वेक्षण र अमेरिकी ऊर्जा विभागका विज्ञहरू थिए। टोलीले सौर्य वायु र भू-चुम्बकीय अवरोधहरू बीचको सम्बन्ध पत्ता लगाउन एआईको प्रयोग गरिरहेको छ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले डीप लर्निङ नामक विधि प्रयोग गरे। यस विधिमा, कम्प्युटरले विगतका उदाहरणहरूको आधारमा सौर्य वायु र भू-चुम्बकीय अवरोधहरू बीचको सम्बन्धको ढाँचा फेला पार्छ। टोलीले अगस्ट २०११ र मार्च २०१५ को दुई भू-चुम्बकीय आँधीहरूको तथ्यांकमा डागेर (DAGGER) मोडेलको परीक्षण गर्यो। नासाका अनुसार यो मोडलले विश्वभरको सौर्य आँधीको सही पूर्वानुमान गर्न सक्छ।

“मोडेलले सौर्य आँधी वा वायुको अन्तरिक्ष यान मापन (सूर्यबाट निस्कने सामग्रीको एक अथक प्रवाह) विश्लेषण गर्न र ३० मिनेटको अग्रिम चेतावनीको साथ, पृथ्वीको कुनै पनि ठाउँमा आसन्न सौर्य आँधीले कहाँ प्रहार गर्नेछ भनी भविष्यवाणी गर्दछ। यसले यी आँधीहरूको लागि तयारी गर्न र पावर ग्रिडहरू र अन्य महत्वपूर्ण पूर्वाधारहरूमा गम्भीर प्रभावहरू रोक्न पर्याप्त समय प्रदान गर्न सक्छ,” नासाले भनेको छ।

सौर्य आँधीको प्रभावको सबैभन्दा शक्तिशाली पछिल्लो उदाहरण सन् १९८९ मा देखिएको थियो। त्यसबेला क्यानाडाको एउटा सहरमा १२ घण्टासम्म बिजुली नेटवर्कमा समस्या भएको थियो। जसका कारण विद्यालय तथा व्यवसाय बन्द गर्नुपरेको थियो। आजको समयमा यस्ता घटना भएमा यसले ठूलो मात्रामा मानिसलाई असर गर्न सक्छ।

नासाको डागेर मोडल र यसको प्रयोगको बारेमा एक अनुसन्धान गत वर्ष स्पेस वेदर जर्नलमा प्रकाशित भएको छ।
technologykhabar बाट